NALLIHAN

Nallıhan, Ankara’nın 160 km doğusunda olup en batıdaki ilçesidir. Kuzeyinde Bolu, güneyinde ise Eskişehir illeri bulunmaktadır. İlçenin ismi içerisinden akan “Nallı” Deresi ve Osmanlı veziri Nasuh Paşa’nın Halep’ten dönerken[1] İ.S. 1606/7 yılında yerleşimde yaptırdığı “Han”dan almaktadır. İlçenin sakinleri çoğunlukla tarımla geçinmektedir. Yaklaşık 30,000 kişilik bir nüfusu olup, yaklaşık yarısı köylerde yaşamaktadır. İlçe aynı zamanda geleneksel el yapımı yüksek kalite ipek iğne işçiliği ile ünlü olup, yurt dışını dahi ithal ederek bir başka gelir kaynağı elde etmiştir. Nallıhan’ın iki büyük beldesi Sarıyar ve bir zamanlar antik Ioulioupolis kentinin bulunduğu Çayırhan’dır. Çayırhan, Nallıhan’ın 35 km doğusunda yer almaktadır (Ankara’ya yaklaşık 125 km), Eskişehir adıyla bilinen asıl yerleşim, 1951-1958 yılları arasında Sakarya Nehri üzerine kurulan Sarıyar barajının yapımıyla birlikte sular altında kalmıştır. 1958 yılında ise eski yerleşimin 3 km doğusuna yeni Çayırhan kurulmuş ve eski yerleşimin sakinleri ile evleri su altında kalan Sarıyar ve Yardibi halkı buraya yerleştirilmiştir. Çayırhan’ın isminin de yerleşime bir han yaptırdığı bilenen Nasuh Paşa’ya kadar gittiği kabul edilir.[2] Hem Nallıhan hem de Çayırhan İstanbul’u Halep üzerinden Şam’a ve Bağdat’a bağlayan ana yol üzerinde bulunmaktadır.

Nallıhan Ayhan Sümer Kültür Merkezi'nin bahçesindeki yazıtlar

Nallıhan ve Çayırhan’a ilişkin en erken arkeolojik veriler çok azdır. Nallıhan sınırları içerisindeki prehistorik yerleşimler, TAY projesinin kaydettiği Karacasu Köyü’nde “Ayı İni” adlı bir mağara ve Uluköy’deki höyük ile sınırlıdır. Nallıhan’ın kuzeyinde Belen Mağarası (Kıbrıscık/Bolu), Buzluk Mağarası (Seben/Bolu), Çeltikdere (Seben/Bolu), Germanos (Göynük/Bolu), İn (Seben/Bolu), İnçayı (Seben/Bolu), Solaklar mağarası (Seben/Bolu); doğusunda Asarkaya (Güdül/Ankara), Dikmen (Beypazarı/Ankara), Güneyce (Güdül/Ankara), Hırka (Beypazarı/Ankara), Oymaağaç (Beypazarı/Ankara), Sarıkaya (Güdül/Ankara), Uykusuz Çayı Mağarası (Beypazarı/Ankara); güneyinde Eskişehir-Mihallıççık’ta ve batısında Sarıcaka­ya/Es­kişehir ve İnhisar/Bilecik yerlerindeki çeşitli alanlar prehistorik yerleşimler arasındadır.[3]

Daha sonraki antik kayıtlar, arkeolojik ve epigrafik veriler, bölgenin tarihi, özellikle de bölgenin büyük bir kısmını egemenlik altında bulunduran Ioulioupolis hakkında daha iyi bir resim ortaya koyar. Bu bölge Bithynia’nın doğu kısmında kalmakta olup, Pergamon kralı II. Eumenes ve Bithynia kralı I. Prusias arasında İ.Ö. 184/3 yıllarında yapılan savaş sonrasında Bithynia topraklarına katılan Phrygia Epiktetos’un[4] kuzey kısmını teşkil etmektedir. Bölgenin Roma eyalet sistemine katılışı Kral IV. Nikomedes’in Bithynia’yı Roma’ya miras bıraktığı İ.Ö. 72 civarlarında başlamıştır. İ.Ö. 63 yılında ise Pontus, Pompeius tarafından Bithynia’ya katılmış ve eyaletin adı  “Bithynia et Pontus” olmuştur.[5]Diocletianus döneminde, eyalet Pontike diocese’si altında Bithynia, Pontus (ya da Diospontus veya Helenopontus) ve Paphlagonia olmak üzere üç eyalete ayrılmıştır. Arap akınları sonrasında İ.S. 7. yy.da kurulan Bizans thema sisteminde, Bithynia ve Pontus Bukellarion, Opsikion ve Optimatoi themaları içerisinde kalmıştır. Nallıhan antik dönemde büyük bir ihtimalle, bölgedeki en önemli antik kent olan Ioulioupolis’in egemenlik alanı içerisinde kalmaktaydı.